MUA32

MAGAZINE UNIVERSITEIT ANTWERPEN 32.2019 37 RWANDA DOSSIER “Ik ben niet meer terug geweest” Professoren als Marc Bossuyt, Filip Reyntjens en Josse Van Steenberge zetten reeds begin jaren zeventig hun schouders onder een samenwerkingsproject met de toenmalige Université Nationale du Rwanda (UNR) in Butare. “Jarenlang werkte ik éénmaand per jaar in Rwanda”, vertelt Van Steenberge, oud-rector van de UIA. “We stampten er een opleiding voor juristen uit de grond en bouwden er onder meer ook een universiteits­ bibliotheek uit.” De samenwerking liep vlot, tot de genocide uitbrak. “Veel vrienden en collega’s werden vermoord. Andere oud-collega’s vluchtten naar België en zijn hier blijven wonen. De faculteit is ondertussen naar Kigali verhuisd. De opleiding is nu niet meer in het Frans, maar in het Engels. Ik probeer de evoluties in Rwanda nog van nabij te volgen. Ik heb er nog steeds veel persoonlijke relaties, maar ik ben niet meer terug geweest. En dat ga ik allicht ook niet meer doen. De herinneringen aan het drama in 1994 zijn te pijnlijk.” Hallucinante beelden “Koen De Feyter werd vanuit België belast met die taak, samen met forensisch experts en rechercheurs uit andere Europese landen. “Ik ben toen twee weken in Rwanda geweest. De toestand was daar absoluut nog niet gestabiliseerd. Er was veel wantrouwen, voortdurende militaire aanwezigheid, en heel wat getuigen waren bang om verklaringen af te leggen. Na een aantal dagen kenden we ‘succes’, want vonden we effectief een massagraf: hallucinant om zien hoe mensen met al hun bagage, potten en pannen 40 centimeter onder de grond waren begraven. Op basis van ons onderzoeksrapport – dat veel te snel tot stand is gekomen – zijn een aantal mensen vervolgd, maar nooit op het niveau van de hoogste politieke verantwoor- delijken. Na die gebeurtenissen heeft onze faculteit niet meer institutioneel met de universiteit in Rwanda samengewerkt. Het Belgisch ontwikkelingsagentschap Enabel lanceerde recent opnieuw een projectoproep om mensenrechten in de ontwikkelingssa- menwerking met Rwanda te integreren. Ik twijfel. Ik zie nog altijd die beelden van toen. Ik kan moeilijk naar die mooie rivieren en meren kijken zonder te denken aan wat toen op het water dreef.” O nze rechtenfaculteit heeft decen- nialang een erg hechte band met Rwanda gehad”, vertelt profes- sor internationaal recht Koen De Feyter. “Tijdens de genocide zijn heel veel mensen die opgeleid werden aan onze faculteit, vermoord. Oud-rector Josse Van Steenberge ( zie kader ) was in 1994 let- terlijk aan het bellen met een Rwandese collega terwijl zijn latere moordenaars voor de deur stonden. Het trauma van de genocide was voor onze faculteit bijzon- der groot. De jarenlange investering in de opbouw van intelligentsia in Rwanda stortte op een paar maanden tijd in elkaar.” “Toen het Rwandees Patriottisch Front (RPF) van Paul Kagame aan de macht kwam, leidde dat tot vluchtelingenstromen en vluchtelin- genkampen van Hutu’s aan de grenzen, die aanvankelijk werden beschermd door de Fransen en later beheerd door de Verenigde Naties (VN). Na een jaar wilde het nieuwe regime die vluchtelingenkampen opdoeken. Ze besloten het kamp in Kibeho met mili- tair geweld te sluiten: naar schatting 2000 mensen kwamen om. De westerse landen schortten toen hun ontwikkelingssamen- werking op. Bovendien werd Rwanda ver- plicht in te stemmen met een internationale onderzoekscommissie.” Trauma voor Faculteit Rechten Rechtenprof Koen De Feyter onder- zocht een jaar na de genocide een massamoord in een vluchtelingen- kamp in Kibeho. Een beklijvende ervaring die nog nazindert. HECHTE BAND “De jarenlange investering in de opbouw van intelligentsia in Rwanda stortte in elkaar.”