MUA24

COVERVERHAAL 8 MAGAZINE UNIVERSITEIT ANTWERPEN 24.2017 J eroen Olyslaegers’ recentste boek Wil staat als een huis. Op een moment dat je denkt ‘nu zijn er wel genoeg boeken over de Tweede Wereldoorlog geschreven’, komt Olyslaegers met het zijne en slaagt hij erin om toch nog een boeien- de nieuwe piste aan te boren. In een vir- tuoze rauwe mannentaal beschrijft hij de Jodenvervolging vanuit het standpunt van een van de uitvoerders en toont hij aan hoe snel een bureaucratie psychopathische kenmer- ken begint te vertonen. Welk mechanisme zorgt ervoor dat de politie zich in een stad als Antwerpen medeplichtig kon maken aan de grootste volkerenmoord uit de geschiedenis? Boeiend aan het boek is dat onze rector Herman Van Goethem een prominente rol heeft gespeeld in de ontstaansgeschiedenis. “In 2011 nodigde Van Goethem Tom Lanoye en mezelf uit voor een referaat aan de uni- versiteit”, steekt Olyslaegers van wal. “We hebben ons dan een hele dag lang samen met studenten gebogen over één speci- fiek document: een proces-verbaal, opge- maakt in augustus 1942, waarin verslag werd gedaan van een razzia op Joden in Antwerpen. Dat proces-verbaal werd een hele dag juridisch, historisch en Europees gekaderd, maar wat mij als schrijver vooral aangreep, was de inhoud van het pv. Het speelde zich immers af in de wijk waar ik woon en zelfs in mijn eigen straat. Ik vroeg me af waarom die agent dat pv had geschre- ven, hij hoefde dat immers niet te doen. Maar het werd zo wel een erg levendige getuigenis van een razzia in onze stad, van iemand die daar zelf aan meegewerkt had. Ik heb toen diezelfde dag besloten om er ooit een roman aan te wijden.” Ambiguïteit Zo gezegd, zo gedaan: rector Van Goethemwijdde Olyslaegers in het historische onderzoek in, wees hem de grijze zones in het verhaal aan en onderstreepte het historische belang. “Het pv getuigde immers van een zekere ambiguïteit in de houding van de politieagent in kwestie, het leek alsof hij op die manier in het reine wilde komen met zijn geweten. Het is die morele ambiguïteit die ik in mijn roman sterk in de verf wou zetten. De scheidslijn tussen kiezen voor het verzet of voor de collaboratie was immers allesbehalve helder in die tijd.” In de roman van Olyslaegers is het hoofdpersonageWilfriedWils een tweezak , die nu eens in de kroeg zit met Jodenjager Nijdig Baardje en zijn kornuiten, dan weer zijn zwagerLodehelpt bij het verbergen van een Joodse man. “Van Goethem heeft mijn roman gelezen en vertelde me dat de dubbelzinnigheid die ik beschrijf, ook in zijn eigen onderzoek over- heerste. Ambiguïteit is eigenlijk een funde- rend principe in het gedrag van mensen. Ons gedrag is extreem contextgevoelig: wat ik vandaag in deze omstandigheden doe, doe ik morgen in die omstandigheden misschien helemaal anders. In mijn boek beschrijf ik geen strijd tussen goed en kwaad, maar net het onvermogen om het verschil tussen goed en kwaad te zien. Ik denk dat de grote meerderheid van de mensen niet consequent en niet principieel is. Er is wel een zekere moraliteit, maar een heel pragmatische. Eén die zich aan alle omstandig- heden aanpast.” Empathie en mededogen Rector Van Goethem zei al een paar keer dat de huidige tijdgeest niet zoveel verschilt van die van de jaren 1930. Ook Olyslaegers maakt in Wil die vergelijking met een passage waarin hij de para’s die vandaag in de straten rondlopen, met de Duitse bezetter verbindt. “Ik vermeld ze inderdaad, maar laat de con- clusies over aan de lezer”, zegt Olyslaegers daarover. “Ik woon in de Kruikstraat en zie die para’s hier al twee jaar een paar keer per dag. Ik vond dat ze mee in het verhaal hoorden, maar zonder conclusies te trekken.” “Ik heb geen twee jaar aan een subtiele echo- kamer gewerkt om dan gewoon te zeggen Een hele dag bogen we ons samen met de studenten over één document: een proces-verbaal.